معرفی بخش دياليز

معرفي بخش دياليز

رئيس بخش : دكتر سيد محمد رضا خاتمي

سرپرستار بخش : معصومه افراسيابي

تعداد پرسنل شاغل:

چهار نفر كارشناس پرستاري كه همگي دوره ويژه دياليز را گذرانده اند و دو نفر كمك پرستار با مدرك كمك بهياري

پزشكان بخش دياليز:

آقاي دكتر سيد محمد رضا خاتمي ( نفرولوژيست )

آقاي دكتر محمد رضا عباسي (نفرولوژيست)

بخش همودياليز يكي از بخشهاي ويژه بيمارستان لاله مي باشد كه خدمات ويژه اي را به بيماران با مشكلات حاد يا مزمن كليوي، طبق دستور پزشك متخصص ارائه مي دهد .

بخش دياليز در طبقه منفي يك بيمارستان در مجاورت بخش اورژانس قرار دارد كه در سال 1384 افتتاح و راه اندازي شد. اين بخش هم اكنون با 7 تخت و دستگاه دياليز فعال و يك اتاق ايزوله كه يك دستگاه مربوط به بيماران HBS Ag⁺  مي باشد ، در دو شيفت كاري صبح و عصر در حال ارائه خدمات به بيماران مراجعه كننده به اين مركز مي باشد. تلفن بخش:81472629

فضاهاي موجود در بخش:

1. اتاق رختكن بيماران
2. ايستگاه پرستاري
3. راهرو اصلي بخش
4. رختكن پرسنل
5. اتاق ايزوله + HBS Ag
6. اتاق R/O
7. اتاق كثيف
8. انبار داخلي
9. سرويس هاي بهداشتي بيماران و پرسنل
10. اتاق تي شوي

پذيرش:

پذيرش بيمار دياليزي به اين صورت است كه بيمار در ابتدا به معاونت درمان مراجعه مي كند و با توجه به نوع بيمه و محل زندگي بيمار به نزديكترين بيمارستان ارجاع داده مي شود سپس بيمار به همراه كپي صفحه اول دفترچه بيمه ،معرفي نامه مربوطه و دستور پزشك معالج مبني بر چگونگي انجام دياليز و جواب آزمايش آنتي ژن وارد بخش شده و شخصا براي احراز هويت به واحد پذيرش رفته و با توجه به نوع بيمه ( طرف قرارداد با بيمه موجود يا بصورت آزاد) براي وي پرونده تشكيل مي شود. ساليانه پرونده تمديد شده و كليه اطلاعات بيمار داخل همان پرونده قرار مي گيرد.

قوانين كلي بخش دياليز:

1. همه بيماران طبق برنامه از پيش تعيين شده براي دياليز مراجعه كنند.جهت پيشگيري از اتلاف وقت و انجام به موقع دياليز همه بيماران موظفند راس ساعت تعيين شده در بخش حضور يابند.
2. عبور و مرور همراهان در بخش تا حد امكان كم باشد.
3. هرگونه تغيير در برنامه حضور خود نظير رفتن به سفر و يا عدم امكان حضور براي همودياليز را حتما به بخش اطلاع دهند.
4. نظافت شخصي حتما رعايت شود.
5. به تمامي بيماران در هر دو شيفت صبح و عصر يك ميان وعده و يك وعده غذاي گرم تعلق مي گيرد.
6. آزمايش هاي خون روتين ماهيانه،سه ماهه وساليانه براي تمامي بيماران انجام مي شود.
7. تمامي بيماران در ماه يكبار توسط پزشك معالج ويزيت مي شوند.

  راهنماي خود مراقبتي در بيماران همودياليز:

مهمترين علت مرگ در بيماران دياليزي بيماري هاي قلبي است ،بدين منظور مسائل ذيل حتما مورد  توجه باشد:

1. كنترل دقيق فشار خون
2. كنترل مناسب وزن بدن
3. ورزش
4. رژيم غذايي مناسب
5. كنترل ديابت
6. داشتن يك پزشك قلب آشنا به بيماري هاي كليه و دياليز
7. چك آپ قلب حداقل سالانه يكبار

توضيح نحوه و مكانيزم دياليز

توضيح بخش دياليز، پرسنل ، خدمات ارائه شده از غذا تا آزمايشات ، از ويزيت تا…

دياليز چيست

زماني كه كليه ها به درستي كار نمي كنند مي توان با فرآيندي به نام دياليز مواد زائد و مايعات اضافي را از خون جدا كرد.در يكي از مرسوم ترين انواع دياليز به طور معمول خون وارد يك دستگاه مي شود تا عمليات تصفيه روي آن انجام شود.

در حالت طبيعي كليه ها مسئول تصفيه كردن خون هستند.كليه ها مواد مضر و مايعات اضافي را از خون برمي دارند و به ادرار تبديل مي كنند كه بتوان انها را به راحتي دفع نمود.چرا به دياليز نياز داريم؟

اگر كليه ها از كار بيفتند مانند كسي كه به بيماري مزمن كليه (نارسايي كليه) مبتلاست،ديگر كليه ها نمي توانند خون را به درستي تصفيه كنند و ممكن است سطح مواد مضر و مايعات اضافي در بدن به حد خطرناكي برسد. در اين وضعيت ناخوشايند،اگر كاري نكنيم،ممكن است علائم بسيار نامطلوب و حتي كشنده پديدار شود. باانجام دياليز مواد ناخواسته و مايعات مازاد از خون خارج مي گردد و از بروز اين وضعيت ناخوشايند جلوگيري مي شود.

چه مدت به دياليز نياز خواهيم داشت؟

در برخي موارد، نارسايي كليه به صورت يك مشكل موقت پيش مي آيد.طبيعي است وقتي كليه ها خوب شدند،ديگر به دياليز احتياجي نداريم.اما در برخي موارد نارسايي كليه طوري است كه ديگر قابل برگشت نيست در اين موارد بايد با روش هاي جايگزين (دياليز يا پيوند) جبران كار از دست رفته كليه صورت گيرد.هميشه اين امكان وجود ندارد كه پيوند كليه بلافاصله و زود انجام شود بنابراين لازم است بيمار مرتب دياليزانجام دهد تا زماني كه اهدا كننده مناسب براي پيوند كليه پيدا شود.پيوند كليه يك عمل بسيار بزرگ با عواقب زياد به شمار مي آيد و براي همه ي بيماران روش مناسبي نيست.اگر امكان انجام عمل جراحي پيوند كليه براي كسي وجود نداشته باشد آن وقت شايد لازم باشد براي بقيه ي عمر،دياليز انجام دهد.

در فرآيند دياليز چه اتفاقي مي افتد؟

در ابتدا دو نوع اصلي دياليز را با هم مرور مي كنيم:

• همودياليز(دياليز خوني)
• دياليز صفاقي

          همودياليز (دياليز خوني) پركاربردترين نوع دياليز است و اطلاعات مردم درباره ي آن بيشتر است.   در روند همودياليز يك سوزن در محدوده ي بازو يا گاهي ران وارد بدن مي شود كه به يك لوله متصل است ،  خون از راه اين لوله به دستگاه دياليز در بيرون از بدن انتقال مي يابد. دستگاه دياليز خون را تصفيه مي كند و خون تصفيه شده را از راه يك لوله ي ديگر به بدن وارد مي كند.

       اين كار به طور معمول هفته اي سه روز بايد انجام شود و هر نوبت ان حدود 4 ساعت طول مي كشد. اين كار بيشتر اوقات در بيمارستان يا در يك مركز دياليز بيرون بيمارستان انجام مي شود. در كشورهاي پيشرفته امكان  دياليز در خانه توسط خود بيماروجود دارد.

      پيش از آنكه درباره دياليز صفاقي توضيح دهيم بايد بدانيد كه اعضاي درون شكم مانند معده و روده توسط يك لايه ليفي شكل پوشيده شده اند كه صفاق ناميده مي شود. صفاق اين اعضا را از ديواره ي داخلي شكم جدا مي سازد.

در دياليز صفاقي به جاي ماشين دياليزاز اين لايه به عنوان صافي(فيلتر) براي تصفيه خون استفاده مي شود.همانند كليه، صفاق داراي هزاران رگ خوني ريز است كه آن را به يك دستگاه صافي كارآمد تبديل مي كند.پيش از شروع اين درمان يك جراحي كوچك در ناحيه ي نزديك ناف انجام مي شود و از راه يك برش لوله باريكي به نام كاتتر در اين برش قرار داده مي شود كه به داخل شكم (فضاي صفاقي) راه مي يابد .اين لوله براي هميشه در اينجا باقي مي ماند يك مايع مخصوص از راه كاتتر به فضاي صفاقي پمپ مي شود و همين طور كه خون در رگ هاي صفاقي از مجاورت اين مايع مي گذرند، مواد مضر و مايعات اضافي از خون به مايع دياليز صفاقي جذب مي شوند.پس از چند ساعت كه اين مايع در شكم  باقي ماند، تخليه مي شود و توسط مايع دياليزتازه جايگزين مي شود. به طور معمول هر روز به 4بار تعويض مايع نياز داريم و اين كار هر بار حدود 30 تا 40 دقيقه زمان ميبرد. دياليز صفاقي چند نوع دارد كه دو نوع آن بيشتر به كار گرفته مي شوند.

دياليز صفاقي سيار مداوم به دستگاه نيازي ندارد اما دياليز صفاقي خودكار با كمك يك دستگاه خانگي در منزل صورت مي پذيرد هر دو نوع دياليز صفاقي توسط خود بيمار انجام مي شود. بهتر است از تيم معالج درباره ي مزايا و معايب هركدام بپرسيم.

مهمترين مزيت دياليز صفاقي اين است كه بيماران خود اتكا هستند و محدوديت هاي مراجعه به بيمارستان و استفاده از ماشين را ندارند.

زندگي با دياليز

بسياري از كساني كه دياليز مي شوند همچنان به زندگي با كيفيت خود ادامه مي دهند.اگر از بقيه لحاظ سالم باشيم با وجود دياليزمي توان اين كارها را انجام داد: كار يا تحصيل، رانندگي ، ورزش، شنا و سفر. برخي افراد شايد سال ها با دياليز سر كنند اگرچه نداشتن كليه هاي سالم فشار زيادي را به بدن آنها وارد مي كند. با اين وجود، اميد به زندگي در كساني كه دياليز مي شوند طي دهه  هاي اخير خيلي بهتر شده است و اميد آن مي رود كه در آينده باز هم بهتر شود.بايد يادآوري كرد كه دياليز تنها مواد سمي را از بدن خارج مي كند اما كار كليه فقط دفع مواد سمي از بدن نيست بلكه در فعاليت هاي مختلف ارگان هاي بدن مانند قلب و ريه، استخوان ها خون سازي ، فعاليت هاي جنسي، سوخت و ساز بدن و… نقش مهمي ايفا مي كند لذا همه ي بيماران بايد در كنار دياليزاز داروهايي استفاده كنند كه بتوانند ساير فعاليت هاي كليه را هم جبران كنند.

نارسايي غيرقابل برگشت كليه

به حالتي گفته مي شود كه عملكرد طبيعي كليه ها متوقف مي شود و براي ادامه حيات يا بايد تحت درمان با دياليز قرار گيرند و يا كليه پيوندي دريافت كنند.

مشكلات نارسايي كليه و دياليز

1. فشار خون بالا:

مشكل شايع در بيماران كليوي است كه بسيار مضر مي باشد زيرا باعث عوارض مهم قلبي-عروقي مي شود. عمده ترين علت فشار خون بالا در بيماران دياليزي افزايش حجم مايعات بدن است.در بعضي بيماران ، فشار خون بالا با گرفتن مايع اضافه و رسيدن به وزن خشك در حين دياليز كنترل مي شود و ساير بيماران به داروهاي ضد فشار خون نياز دارند.وزن خشك : يعني حالتي كه بيمار ورم نداشته باشد و مايع در پرده ي دور قلب و ريه و شكم اضافه نشده باشد و فشار خون نيز در محدوده ي طبيعي باشد. فشار خون مطلوب در بيماران دياليزي قبل از شروع دياليز 80/130 است.

• افزايش حجم مايعات:

بسياري از بيماران در عرض چند هفته تا چند ماه پس از شروع دياليز ديگر ادرار ندارند بنابراين مايعات مصرف شده در بدن باقي مي ماند با حفظ محدوديت نمك و مايعات و تنظيم دفع مايعات حين دياليز مي توانيد  افزايش حجم مايعات بدن جلوگيري كنيد.

• كم خوني:

مقدار طبيعي هموگلوبين خون، در زنان 12-14 و در مردان 14-16 گرم بر دسي ليتر است كه در بيماران كليوي پايين تراز حد طبيعي است. نشانه هاي آن ضعف و خستگي و گاه حساسيت به سرماست. در بيماران دياليزي سعي مي شود هموگلوبين بالاتر از 11 قرار داشته باشد.

داروهايي كه براي درمان كم خوني استفاده مي شود:

آهن

آريتروپوئتين

• پتاسيم بالا:

پتاسيم براي سلامتي لازم است اما مقادير بالا براي بدن مضر و حتي گاهي كشنده است بنابراين مصرف مواد غذايي حاوي پتاسيم را كم كنيد.معمولا با دياليز پتاسيم خون كنترل مي شود. در صورتيكه اين امر حاصل نشد داروهاي خوراكي براي دفع پتاسيم از روده تجويز مي شود.

• بيماري هاي استخواني:

مشكلات استخواني را مي توان با رژيم غذايي و داروهايي مانندكلسيم و ويتامين D پيشگيري كرد. مشكلات استخواني شامل پوكي استخوان، تغييزات ساختمان استخوان ها است كه معمولا به صورت دردهاي قابل تحمل و گاه به ندرت به صورت شكستگي تظاهر مي كند.

مهمترين اقدام براي كنترل بيماري استخواني كنترل PTH ، فسفر و سطح ويتامين D خون است.

تغييرات اعصاب:

گروهي از بيماران تغييراتي را در عملكرد اعصاب خود و معمولا در پاها يا دست ها تجربه مي كنند.مانند: پاي بيقرار، احساس سوزش ، بي حسي ، گزگز ،گرم و سرد شدن علت اين حالت مشخص نيست بعضي داروها براي رفع اين مشكلات تجويز مي شوند. اين حالت ها در بيماران ديابتي بيشتر ديده مي شود.

• تغييرات پوستي:

     باوجود نارسايي كليوي مواد دفعي نه تنها در خون، بلكه در سطح پوست نيز وجود دارند كه باعث خشكي و خارش و وسته پوسته شدن مي شود.

• موثرترين راه اجتناب از عوارض پوستي پيشگيري از بروز آن است.
• براي تسكين خارش از كمپرس آب سرد استفاده كنيد.
• پارچه ي نرمي را با آب سرد خيس كرده و به مدت 5 الي 10 دقيقه بر روي محل خارش بگذاريد.
• استفاده از كرم هايي با پايه روغني يا افزودن كمي روغن خوراكي به لوسيونهاي پوستي هم كمك كننده است.
• استفاده از يك دستگاه مرطوب كننده براي نگه داشتن رطوبت كافي در هوا.
• استفاده از صابون مخصوص براي پوست خشك يا حساس.
• استفاده از لوسيون پوست بعد از حمام يا دوش گرفتن يا زماني كه پوست هنوز رطوبت دارد.
• اجتناب از حمام داغ طولاني مدت كه مي تواند خارش را شديدتر كند.
• پوشيدن لباس نرم و پنبه اي و اجتناب از لباس هاي پشمي و نايلوني.
• استفاده حداقل از مواد شوينده كه موجب تحريك پوست مي شود.
• هيچ گاه الكل را روي پوست نزنيد زيرا موجب خشكي پوست مي شود.
• عدم استفاده از مواد معطر و شيميايي كه توليد رايحه مي كنند كه اغلب موجب تحريك پوست مي شوند.
• مصرف داروهاي تجويز شده از سوي پزشك
• مراجعه به متخصص پوست
• تغييرات در عملكرد جنسي و ناباروري:

معمولا زنان دياليزي در سنين باروري دچار اختلال عادت ماهانه و يا قطع آن مي شوند. مردان نيز ميل جنسي خود را از دست مي دهند. داروهاي فشار خون، كم خوني، نارسايي كليه و تغييرات هورمون هاي جنسي از علل اين اختلال است. مشكل اصلي در بيماران به خاطر فرهنگ خاص كشور يا عدم طرح اين مشكلات با تيم درماني خود است. معمولا زنان دياليزي امكان باروري ندارند ولي با پيوند كليه اين مشكل برطرف مي شود .حتي اگر بارور شوند ادامه ي حاملگي معمولا امكان پذير نيست و يا با خطرات زياد براي مادر و جنين همراه است.

همودياليز چيست؟

همودياليز يعني تميز كردن خون كه باعث خارج نمودن مواد زائد و سمي تنظيم حجم مايعات بدن، كنترل اسيد و باز، تنظيم الكتروليت ها، كنترل فشار خون هاي مقاوم و تنظيم پتاسيم مي شود. هرجلسه همودياليز معمولا چهار ساعت طول مي كشد.

ماده اي به نام هپارين در حين همودياليز به خون اضافه مي شود تا از ايجاد لخته در صافي جلوگيري شود. رعايت اين نكات باعث افزايش كيفيت دياليز مي شود:

• رعايت مدت زمان تجويز شده براي دياليز
• رعايت نكات تغذيه اي توصيه شده
• انجام حركات ورزشي آموزش داده شده در حين دياليز
• استفاده از صافي با قدرت پاك كنندگي بالا
• مراقبت از راههاي دسترسي به عروق جهت انجام دياليز به خصوص فيستول.

فيستول، گرافت و كاتتر

فيستول، گرافت و كاتتر سه راه ايجاد ارتباط خون با دستگاه همودياليز هستند.

فيستول:

فيستول پس از بي حسي موضعي دست و ايجاد برشي به طول cm 2تا 3 در مچ دست يا ارنج توسط اتصال سرخرگ به سياهرگ ايجاد مي شود. پس از 15 روز بخيه ها توسط جراح كشيده مي شود حداقل 40 تا 45 روز پس از كار گذاشتن فيستول در صورت مناسب بودن جريان خون و تاييد پزشك و پرستار قابل استفاده است. فيستول 5 تا 7 سال و گاهي تا 10 سال قابل استفاده است. بهترين و كم عارضه ترين و امن ترين راه دسترسي به عروق فيستول است.

مراقبت از فيستول:

• محل فيستول از نظر خونريزي تورم، تغيير رنگ، ترشح و التهاب چك شود.
• وجود نوعي صداي طوفاني در محل انجام عمل يا تريل نشانه سلامت فيستول است.
• توصيه مي شود به مدت 12 تا 24 ساعت بعد از عمل استراحت در بستر داشته باشيد.
• روي دست فيستول دار خود نخوابد.
• از پوشيدن لباس هاي تنگ، دستبند و مچبند در دست فيستول دار خودداري كنيد.
• عضو داراي فيستول نبايد در معرض گرما يا سرماي شديد قرار گيرد.
• اندازه گيري فشار خون و انجام تزريقات و گرفتن نمونه خون از اين دست ممنوع است.
• از بي حركتي مداوم دست فيستول دار بپرهيزيد.
• از حمل وسايل سنگين و ضربه به دست فيستول دار جلوگيري كنيد.
• از كندن پوسته هاي زخم خودداري كنيد.
• هر روز از نظر ارتعاش و نبض فيستول كنترل شود.
• وجود درد يا سردي دست را كنترل كنيد زيرا مي تواند نشان دهنده اختلال در كاركرد فيستول باشد.
• بعد از دياليز در محل تزريق، كمپرس سرد بگذاريد و روز بعد، كمپرس گرم استفاده كنيد.
• جهت به حداقل زساندن ميكروب ها قبل از انجام دياليز عضو فيستول دار را با آب و صابون بشوييد.
• با تيم درمان در تغيير محل تزريق سوزن ها در هر جلسه همكاري كنيد.

ورزش هاي آموزش داده شده ي مربوط به دست فيستول دار را انجام دهيد كه شامل:

1. دست را پايين تر از قفسه سينه قرار دهيد.
2. خمير يا توپي قابل ارتجاع در دست گرفته و با فشار آن را باز و بسته كنيد، 20 بار تكرار كرده سپس استراحت كنيد.

گرافت يا رگ مصنوعي:

گرافت يك رگ مصنوعي است كه به علت نداشتن رگ مناسب به جاي فيستول جهت دياليز توسط جراح گذاشته مي شود و ارتباط بين شريان و وريد و همچنين جريان خون و ماشين دياليز را برقرار مي كند.

بين 2-4 هفته  بعد از جراحي مورد استفاده قرار مي گيرد زيرا نياز به حجيم شدن ندارد اما ساير مراقبت ها مانند فيستول است.

شايع ترين عوارض گرافت ها عفونت، لخته يا ترومبوز مي باشد.

آيا مي دانيد چه موقع گرافت شما براي انجام دياليز آماده است؟

زمان امادگي گرافت جهت انجام دياليز، دو هفته پس از گذاشتن رگ مصنوعي مي باشد.

چگونه از پيوند يا گرافت خود مراقبت كنيم؟

• هيچگاه اجازه ندهيد از عضوي كه گرافت گذاشته شده فشار خون گرفته شود.
• اجازه ندهيد در عضوي كه گرافت گذاشته شده هيچگونه تزريقي انجام شود.
• روزانه4 بار محل گرافت خود را لمس و از كارائي آن اطمينان حاصل كنيد.
• روزانه نبض پا و دست را لمس كنيد.
• بعد از جراحي عضوي را كه گرافت شده بالا نگه داريد.
• روزانه عضو گرافت شده را حركت و ورزش دهيد.
• محل تزريق سوزن را از لحاظ خون ريزي كنترل كنيد.
• علائم و نشانه هاي عفونت محل سوزن( قرمزي، تورم، درد و..) را كنترل كنيد.
• به هيچ وجه با عضو گرافت شده وزنه سنگين بلند نكنيد.
• روي عضو گرافت شده نخوابيد.
• بعد از انجام دياليز به مدت 8 ساعت از دوش گرفتن و برداشتن پانسمان محل گرافت خودداري كنيد

كاتتر:

لوله اي نرم با تعداد سوراخ هاي زياد كه در داخل سياهرگ بزرگي مانند سياهرگ گردني يا تحت ترقوه و يا ران قرار داده مي شود.

نكات زير جهت نگه داري و جلوگيري از عفونت كاتتر الزامي است:

• حين وصل و قطع شدن از دستگاه دياليز ماسك بزنيد.
• هرگونه كشيدگي و ضربه به كاتتر احتمال عفونت را افزايش مي دهد.
• زماني كه به دياليز وصل نيستيد نبايد كاتتر خم شود يا گيره هاي آن باز و بسته شود.
• در صورت مشاهده هر نشانه اي از عفونت كاتتر مانند: تب و لرز بصورت دائم يا حين دياليز، قرمزي، گرمي يا ترشح چركي از محل كاتتر و خون مردگي يا درد بايد به پزشك مراجعه كرد.
• بهتر است 2 راه كاتتر بعد از هر دياليز با باند تميز پوشانده شود.
• دوش گرفتن با كاتتر موقت اشكالي ندارد ولي پانسمان آن نبايد خيس شود.
• ولي در كاتتر دائم مي توانيد يك يا دو هفته بعد زير دوش برويد ولي وان و استخر ممنوع است.
• بهتر است قبل از مراجعه به دياليز دوش گرفته شود و محل كاتتر دائم با آب و شامپو شستشو شود تا پانسمان مناسب بعد از دياليز صورت گيرد و يا پس از استحمام يك گاز استريل روي محل خروج كاتتر گذاشته شود.
• هميشه كاتتر را به طور مستقيم به كمك چسب به پوست بچسبانيد و آن را ثابت نگه داريد.
• زمان خارج كردن كاتتر را از پزشك سوال كنيد.
• كاتتر را هميشه خشك و تميز نگه داريد.
• در صورت بروز خون ريزي يا پاره شدن بخيه ها يا خارج شدن كاتتر از بدن با يك گاز استريل محل كاتتر را فشار دهيد و به رعت به بيمارستان مراجعه كنيد.
• هرگز سر پيچ هاي دوشاخه را دستكاري نكنيد و اگر باز شد فورا ببنديد.
• اطراف كاتتر را روزانه با يك گاز يا پارچه تميز، تميز كنيد.
• هرگز كاتتر را به بيرون يا داخل جابجا نكنيد.
• هرگز از اشياء تيز و قيچي  در اطراف كاتتر استفاده نكنيد.
• مصرف هرگونه داروي تزريقي يا خون گيري از طريق كاتتر ممنوع است.
• محل خروج كاتتر دائم بخيه اي ندارد كاتتر يك تكه چوب پنبه دارد كه در زير پوست مي چسبد و هر گونه كشيدگي و ضربه به كاتتر باعث عفونت و يا از دست دادن كاتتر مي شود.
• مهمترين عارضه كاتتر،عفونت است. كاتتر هاي داخل سياهرگ راني علاوه بر عفونت امكان لخته شدن داخل سياهرگ هاي پا را زياد مي كند.

عوارض حين دياليز:

افت فشار خون:

كه به دلايل زير اتفاق مي افتد:

• عفونت خون در مدد جويان
• خوردن غذا قبل و حين انجام دياليز
• بالا بودن دماي مايع دياليز
• برداشتن سريع و زياد مايع جهت رسيدن به وزن خشك
• داشتن وزن زياد بين دو جلسه
• داشتن كم خوني
• خون ريزي به هر علتي
• استفاده از محلول دياليز با مقدار پايين سديم
• نارسايي قلب
• مصرف نامناسب داروهاي ضد فشار خون ( بسياري از بيماران با فشار خون بعد از شروع دياليز ، فشار خون طبيعي پيدا مي كنند و ديگر نيازي به مصرف اين داروها ندارند.

علائم افت فشار خون:

سرگيجه، سردرد، تهوع، استفراغ، گرفتگي عضلاني، كاهش سطح هوشياري،  ترس، اضطراب  رنگ پريدگي و احساس تنگي نفس.

پيشگيري از افت فشار خون با رعايت موارد زير:

• وزن خشك شما بايد بطور دقيق مشخص شود.
• عدم مصرف داروي ضد فشار خون قبل از جلسه دياليز و مصرف آن بعد از دياليز
• از خوردن غذا قبل و حين دياليز پرهيز كنيد.
• از افزايش وزن نامناسب بين دو جلسه دياليز خودداري كنيد.(افزايش وزن مطلوب 3 كيلو گرم بين دو جلسه دياليز است)
• محدوديت مصرف نمك (مصرف زياد نمك سبب دريافت آب بيشتر بين دو جلسه دياليز و موجب افزايش وزن اضافي ميگردد)
• كم خوني شما بايد درمان شود.
• حين دياليز سر پايين و پاها را بالاتر قرار دهيد.
• دريافت اكسيژن حين دياليز

2-كرامپ هاي عضلاني (گرفتگي عضله)

علت اصلي كرامپهاي عضلاني مشخص نيست اما افت فشار خون مي تواند از علل آن باشد .

راههاي پيشگيري از كرامپ هاي عضلاني:

جلوگيري از افزايش وزن بيش از 2 كيلوگرم بين دو جلسه دياليز.

پيشگيري از افت فشار خون

انجام ورزش هاي ايزومتريك و ايزوتونيك.

افزايش روزهاي دياليز در افرادي كه دچار اضافه وزن زياد شده اند.

جهت درمان مي توان از ماساژ موضعي و نيز تمرين هاي كششي در عضلات درگير و نيز داروهايي مانند قرص كارنيتين و سولفات كينين و اگزازپام  با نظر پزشك معالج استفاده كرد.

• تهوع و استفراغ

اين عارضه مربوط به افت فشار خون حين دياليز است كه در بيماران ديابتي به علت فلج معده هم مشاهده مي شود و علت ديگر آن تغذيه حين دياليز و يا كمتر از يك ساعت قبل از شروع دياليز مي باشد.

درمان و پيشگيري:

اصلاح افت فشار خون

استفاده از داروهاي ضد تهوع طبق دستور پزشك

در صورت استفراغ حتما با دهانشويه دهان خود را بشوييد.

عدم خوردن غذا قبل و حين دياليز

• سردرد

كه به علت افت فشار خون ايجاد مي شود.

مصرف موز، قهوه و كافئين و كاهش دور دستگاه دياليز باعث كاهش سردرد مي شود و در نهايت از استامينوفن مي توان استفاده كرد.

• خارش

علت خارش مشخص نيست. بالا بودن اوره و افزايش سطح فسفر سرم و حساسيت به هپارين تزريق شده حين دياليز و افزايش سطح هيستامين در نارسايي كليه و خشكي پوست ممكن است دخالت داشته باشد. درمان خارش قبلا توضيح داده شده است.

تغذيه در بيماران دياليزي

با انتخاب دقيق نوع غذا مي توانيد نه تنها از خوردن لذت ببريد بلكه سلامتي خود را تا حد امكان حفظ كنيد.

پروتئين ها

بافت هاي بدن را ساخته و ترميم مي كنند و عليه عفونت ها مي جنگند.

منابع پروتئين

گوشت، ماهي، تخم مرغ، مرغ، حبوبات، شير و فراورده هاي آن.

بيماراني كه هفته اي سه بار نياز به دياليز دارند نيازمند دريافت 2/1 گرم به ازاي هر كيلو گرم وزن بدن پروتئين هستند.حبوبات از منابع خوب پروتئين هستند اما بايد 48 ساعت قبل در آب سرد خيس شده و هر 6-4 ساعت آب آن تعويض شود.

عوارض كمبود پروتئين در بدن بيمار دياليزي:

1. از دست دادن تون ماهيچه اي
2. كاهش وزن
3. كاهش مقاومت در برابر عفونت ها
4. كاهش انرژي
5. كندي در بهبود زخم ها

افزايش پروتئين در بدن باعث افزايش اوره و در نتيجه:

در صورتي كه شما غذاهاي حاوي انرژي استفاده نكنيد، بدن بيشتر از پروتئين استفاده كرده و بدن دچار سوء تغذيه  پروتئين مي شود.

• انرژي در بيشتر غذاها مانند نشاسته ، شكر،غلات، ميوه ها و سبزيجات وجود دارد. درصورتي كه شما ديابت نداريد و نياز به انرژي بيشتري داريد مي توانيد از قند و چربي هايي مانند روغن زيتون، آفتابگردان و ذرت و كنجد و پنبه دانه مصرف كنيد.
• به منظور جبران كم خوني مصرف گوشت قرمز گوساله بدون چربي توصيه مي شود.
• در طول ماه فقط دو بار از گوشت ماهي به جاي گوشت قرمز و يا مرغ استفاده كنيد.
• مصرف لبنيات (بدون نمك) و تخم مرغ (سفيده) بصورت معمول آزاد است.

سديم

ميزان مصرف سديم 3-2 گرم در روز است. معمولا اين ميزان نمك در نان هاي سنتي تهيه شده از نانوايي ها موجود است.

خوردن غذاهاي زير به دليل داشتن نمك فراوان ممنوع است:

• غذاهاي آماده مانند ژامبون و سوسيس
• غذاها و فراورده هاي منجمد شده- غذاهاي آماده مانند پيتزا و همبرگر
• تنقلات شور مثل چيپس
• غذاهاي كنسرو شده شور
• سس ها، خيارشور و ترشي ها

افزايش نمك باعث افزايش تشنگي و افزايش نوشيدن آب و نيز بالا رفتن فشار خون و تنگي نفس مي شود.

براي بهتر شدن طعم غذاها به جاي نمك بهتر است از ادويه ها و گياهان معطر و طعم دهنده هاي (بدون شكر )، سركه و ليمو استفاده كنيد.

مايعات:

ميزان مايعات توصيه شده برابر است با حجم ادرار دفعي +500 تا800 ميلي ليتر در طول 24 ساعت كه به ميزان فعاليت و درجه حرارت محيط نيز بستگي دارد.مهمترين علامت نياز به مايعات تشنگي است.

طريقه اندازه گيري ادرار به اين صورت است كه اولين ادرار صبح را دور ريخته و بقيه ي ادرار را بعلاوه ادرار صبح روز بعد را در ظرفي مدرج جمع كرده مقدار آن ادرار 24ساعته شما مي باشد.

جهت كاهش احساس تشنگي از روشهاي زير استفاده كنيد:

• ساده ترين راه كاهش مصرف سديم است.
• آب مصرفي خود را در ليوان كوچك بنوشيد.
• استفاده از آب نبات ترش يا گذاشتن قطعات يخ در دهان باعث كاهش تشنگي مي شود.
• برخي دهانشويه ها با تحريك غددبزاقي باعث كاهش احساس خشكي دهان مي شود.
• جويدن آدامس بدون قند.
• مصرف ميوه ها و سبزي ها بصورت سرد.
• آب ليمو سبب تحريك ترشح بزاق مي شود بنابراين همراه مايعات روزانه استفاده مي شود.
• نبايد اين نكته را فراموش كرد كه از محدوديت بيش از حد مايعات به دليل افت فشار خون و احتمال ايجاد لخته در محل فيستول خودداري شود.

پتاسيم

بايد از مصرف زياد پتاسيم به دليل عوارض قلبي بپرهيزيد.

از منابع غني از پتاسيم زير اجتناب كنيد:

• سيب زميني مخصوصا پخته شده
• آجيل و دانه ها مانند گردو، فندق، پسته و…
• قارچ خشك شده
• خشكبار(كشمش، برگه زردآلو
• ميوه ها (موز – كيوي – انجير – زردآلو –  پرتقال – طالبي – خربزه – خرما – انگور – انبه – آلو)
• گوجه فرنگي و رب آن – روغن زيتون
• سبزي ها (سيب زميني – كنگر – نخودسبز – تره – كدو حلوايي – كرفس پخته – چغندر – قارچ پخته – باميه – فلفل – جعفري- ترخون – سير – موسير – ريواس)

علائم مصرف بيش از حد پتاسيم شامل: ضعف عضلاني – تنگي نفس – بيقراري – تحريك پذيري – افزايش ضربان قلب و تهوع

نكته:

خيار داراي پتاسيم كمي است و به مقدار زياد مي توان استفاده كرد.

بيشترين ميزان پتاسيم در پوست ميوه و آب ميوه و كمپوت و آبگوشت است.

پتاسيم بالا سبب بروز مشكلات قلبي و نهايتا ايست قلبي است.

فسفر

فسفر،استخوان ها را محكم و سلامت نگه مي دارد اما افزايش آن باعث بيماري هاي استخواني، خارش پوستي يا درد مفاصل و به تدريج مشكلات استخواني مي شود.

غذاهايي با ميزان فسفر متوسط مانند:

شير – پنير و فراورده هاي لبني – كره بادام زميني – غذاهاي پروتئيني

غذاهايي با سطح فسفر زياد كه بايد از خوردن آن اجتناب شود:

دانه ها و آجيل – برگه گندم – غلات فراوري شده – حبوبات مانند نخود و لوبيا – نوشابه – ماهي و پروتئين هاي دريايي

دل و جگر و قلوه و كله پاچه و سيرابي و شيردان و مغز – گوشت گاو فسفر زيادي دارد – سويا فسفرش بيشتر از گوشت گاو است.

خارش و درد استخواني از علائم افزايش فسفر است.

مكمل هاي ويتاميني بايد با دستور پزشك مصرف شود زيرا برخي ويتامين ها ممكن است براي شما مضر باشد.

نكات تغذيه اي مهم براي بيماران دياليز:

• نان ها با توجه به داشتن فيبر و ارزش غذايي نبايد از رژيم غذايي حذف شود.
• بهترين نوع نان، سبوس داراست مانند سنگك.
• ياد بگيريد به چه ميزان مي توانيد بخوريد و بياشاميد.
• داروها را طبق تجويز پزشك مصرف كنيد.
• آرام باشيد و از خوردن لذت ببريد.
• در تغذيه خود خلاق و نوآور باشيد.
• در مورد مواد غذايي و نوشيدني جديد سوال كنيد.
• رژيم غذايي خود را بدون مشورت با پزشك تغيير ندهيد.
• ورزش كنيد.
• در مورد غذاها با افراد عادي تبادل نظر نكنيد زيرا احتياجات بدن افراد متفاوت است.
• در صورت كاهش وزن و يا كاهش اشتها با پزشكتان مشورت كنيد.
• فراورده هاي شيري به يك واحد ( 1 ليوان شير يا 1 ليوان ماست يا 1 قوطي كبريت پنير ) در روز محدود شود.
• ميوه ها و سبزي ها و آب ميوه ها به 6 واحد در روز محدود شود.( 1 واحد ميوه معادل 1 عدد ميوه متوسط  و 1 واحد سبزي معادل 1 ليوان سبزي خام يا نصف ليوان سبزي پخته است.)
• مصرف مايعات در حدي باشد كه اضافه وزن بين دو جلسه پيس از 5 درصد وزن شما نباشد.مثلا اگر 50 كيلو گرم وزن شماست 5/2 كيلوگرم اضافه وزن مي توانيد داشته باشيد.
• در بيماراني كه ادرار ندارند حداكثر ميزان اضافه وزن مجاز بين دو دياليز 3 كيلو گرم است)
• از روغن مايع استفاده كنيد.
• در صورت علاقه غيرقابل كنترل به ميوه ميتوان 6-4 ساعت قبل از دياليز ميوه ها را مصرف كنيد تا در زمان دياليز پتاسيم اضافه دفع شود.
• مددجو روزانه اجازه مصرف يك نوع ميوه را دارد بخصوص از انواع پرپتاسيم مانند يك سيب، نصف پرتقال،10 عدد توت فرنگي و حداكثر 2 سانت موز و…
• ميوه ها حتما پوست گرفته شود.
• در مورد سيب زميني پس از پوست كندن به قطعات كوچك تقسيم شود و حداقل 8 ساعت در آب خيسانده شود و آب آن هر 4 ساعت تعويض شود تا پتاسيم آن كاهش يابد.
• سبزيجات بهتر است به صورت پخته و پس از دور ريختن آب آن استفاده شود.

ورزش

تحقيقات نشان مي دهند كه ورزش حين دياليز و چه خارج از محيط دياليز باعث ارتقاي كيفيت زندگي مدد جويان مي شود و حركت نرمشي حين دياليز باعث افزايش ميزان برداشت  اوره در طي همودياليز مي گردد و همچنين روي فشار خون و عملكرد قلب تاثير مثبت دارد.

نكاتي كه بايد رعايت كنيد:

• اين حركات در دو ساعت اول دياليز شروع و انجام شود و به دو ساعت دوم كشيده نشود پس بلافاصله بعد از اتصال به دستگاه و شروع دياليز اين حركات را شروع كنيد.
• مدت زمان ورزش مهم است چرا كه مدت زمان بيشتر و يا كمتر از 15 دقيقه نتايج مطلوبي در پي نخواهد داشت.
• حركات نرمشي به اين صورت است:
• چرخاندن مچ دست 20 دور در جهت عقربه هاي ساعت
• چرخاندن مچ دست 20 دور خلاف جهت عقربه هاي ساعت
• تا كردن مچ دست به بالا و پايين 20 حركت
• چرخاندن بازو حول مفصل شانه با دست در جهت رو به عقب 20 دور
• چرخاندن بازو حول مفصل شانه در جهت رو به جلو 20 دور
• جلو آوردن شانه ها تا حد امكان 15 بار
• چرخاندن مچ پاها 20 دور در جهت عقربه ساعت و20 دور در خلاف جهت عقربه ساعت
• تا كردن مچ پاها به بالا و پايين 20 حركت
• تا كردن ساق پاها روي ران از مفصل زانو 20 حركت
• تا كردن ران روي شكم و راست كردن پا 20 حركت
• چنانچه حين انجام اين حركات دچار احساس سرگيجه ، سردرد، تهوع يا هرگونه احساس نامطلوبي شديد ورزش را قطع كرده در وضعيت دراز كش قرار بگيريد و پاهاي خود را بالا ببريد و به كادر درمان اطلاع بدهيد.

توصيه انجمن كليه براي انجام ورزش در مدد جويان دياليزي:

• ورزش 20 تا 40 دقيقه به مدت سه روز در هفته توصيه مي شود.
• ورزش حين انجام دياليز نبايد فراموش شود.
• در روزهاي بدون دياليز حتما بايد صورت گيرد.
• تحليل استخواني ناشي از بيماري شما مي تواند پوكي استخوان يا ضعف استخواني ايجاد كند بنابراين انجام ورزش هايي مانند پياده روي، دويدن، دوچرخه سواري ، شنا و البته نه شيرجه ضروري است.
• برنامه ورزشي بايد يك برنامه منظم و پيشرونده باشد كه از 10 دقيقه شروع و كم كم زمان آن افزايش دهيد تا به يك ساعت در روز برسد و بهترين سود حاصل شود.
• قبل از شروع ورزش با تيم همودياليز مشورت كنيد.
• در صورت افزايش فشار خون بيشتر از 110/180 ورزش انجام نشود.
• در صورتي كه حين ورزش آب زيادي از بدن كم شد به صورت تعريق آب از دست رفته جبران شود.
• در روزهاي گرم و ساعات گرم روز از ورزش اجتناب كنيد.
• در صورت تنگي نفس و تپش قلب يا درد قفسه سينه ورزش قطع شود.
• در صورت انجام نشدن يك جلسه دياليز يا زماني كه احساس ميشود خيلي سنگين ورزش مي كنيد يا قند خونتان نامناسب ( كمتر از 100 يا بيشتر از 250 باشد) است از ورزش اجتناب كنيد.
• بهترين نوع ورزش پياده روي مداوم و منظم در هواي آزاد است.
• از انجام ورزش هاي رزمي كه احتمال آسيب به كليه وجود دارد مانند كاراته و.. خودداري كنيد.
• متناسب با شرايط هوايي لباس و كفش محافظ مناسب بپوشيد.
• قبل از انجام حركات بدن سازي مدت 5 دقيقه صرف حركات كششي و آماده سازي شود و در اخر 5 تا 10 دقيقه صرف سرد كردن شود.
• سعي كنيد به جاي آسانسور از پله استفاده كنيد  و يا براي خريد به جاي رانندگي پياده روي كنيد.
• در زمان ورزش ميزان انسولين را 1 تا 2 واحد كمتر از قبل استفاده كنيد و قبل از شروع ورزش كربوهيدرات مصرف كنيد.
• انسولين خود را به مكان هايي مثل شكم كه در حين ورزش بي تحرك هستند، تزريق كنيد.
• در دوره پيك اثر انسولين از ورزش اجتناب كنيد.
• براي مددجويان وابسته به انسولين ورزش 20 تا 30 دقيقه و براي غير وابسته به انسولين 40 تا 60 دقيقه توصيه مي شود.
• مددجوياني كه دچار رتينو پاتي شده اند از انجام ورزش هاي سنگين كه فشار خون را بالا مي برد بپرهيزند.
• در بيماران قلبي عروقي ورزش بايد با مشورت پزشك انجام شود.
• شنا و دوچرخه سواري براي بيماران با مشكلات مفصل و استخوان توصيه مي شود.

داروها:

اريتروپوئيتين:

هورموني خون ساز است و به صورت داخل وريدي يا زيرجلدي استفاده مي شود.

• بايد دقت كنيد كه اين دارو طبق تجويز پزشك استفاده مي شود.
• در دماي 2 تا 8 درجه نگهداري شود و از يخ زدگي آن جلوگيري شود.
• رنگ محلول شفاف باشد.
• بعد از دياليز تزريق شود.
• درصورت افزايش فشار تزريق نشود.
• از نور مستقيم خورشيد محافظت شود.

آهن تزريقي:جهت درمان كم خوني مي باشد.

• بايد رقيق شده و داخل وريدي تزريق شود
• نيازي به نگهداري در يخچال ندارد
• با هيچ دارويي نبايد مخلوط شود
• تزريق حتما در بيمارستان انجام شود.
• مصرف همزمان ان با آهن خوراكي توصيه نمي شود.

كربنات كلسيم:

يك مكمل غذايي، هنگامي كه دريافت كلسيم كم است مي باشد همچنين باعث كاهش جذب فسفر مي شود.

به صورت قرص هاي خوراكي مي باشد.

از عوارض آن مي توان: يبوست، تشنگي ، تهوع و پر ادراري را نام برد.

در صورت بروز خشكي دهان پرادراري گيجي و هذيان كه نشان دهنده افزايش بيش از حد كلسيم است بايد سريعا به پزشك مراجعه كنيد.

اگر هدف اصلاح فسفر است بايد دارو در وسط غذا ميل شود.

آنتي بيوتيك ها و آهن، جذب كلسيم را مختل مي كند، بنابراين با فاصله زماني از هم مصرف شود.

سولامر:

باعث كاهش سطح سرمي فسفردر بيماران با نارسايي كليوي مزمن كه همودياليز مي شوند. اين دارو با اتصال به فسفات در دستگاه گوارش مانع از جذب اين ماده مي گردد و در نهايت ميزان فسفات خون را كاهش مي دهد.

رناژل:

اين دارو به فسفر مواد غذايي متصل شده و آن را از طريق دستگاه گوارش دفع مي كند و مانع جذب فسفر مي شود.

اين دارو به صورت كپسول و خوراكي مي باشد.

عوارض آن مانند كربنات كلسيم است، ولي يبوست بيشتر ديده مي شود.

بايد مصرف مواد حاوي فسفر مانند آجيل و لبنيات را كاهش داد.

فاصله مصرف رناژل با داروهاي ضد تشنج، وارفارين، سيپروفلوكساسين بايد حداقل 1 تا 3 ساعت باشد.

كلسي تريول:

اين دارو فرم فعال شده ويتامين دي است كه متابوليسم كلسيم و فسفات را تحت تاثير قرار مي دهد.

اين دارو به شكل كپسول ژلاتيني و آمپول 1 ميكروگرم مي باشد.

مهمترين عارضه آن افزايش كلسيم است كه با كنترل دوره اي كلسيم مشخص مي گردد.

كارنيتين:

براي جلوگيري از كرامپ هاي عضلاني تجويز مي شود و مكمل غذايي است.

بعد از دياليز مصرف شود.

تهوع ، استفراغ، اسهال و كرامپ هاي شكمي از عوارض كارنيتين است.

سولفات كينين:

جهت جلوگيري از كرامپ هاي عضلاني دو ساعت قبل از دياليز مصرف شود.

اين دارو داراي عوارض گوارشي و همچنين تاثير بر روي عصب بينايي و عصب شنوايي است كه در صورت مشاهده فورا به پزشك خود اطلاع دهيد.

اگزازپام:

جهت جلوگيري از كرامپ هاي عضلاني دو ساعت قبل از دياليز استفاده مي شود.

توصيه هاي بهداشتي براي داشتن يك خواب مناسب:

• سعي كنيد خواب و بيداريتان هر روز در يك زمان منظم باشد – هر شب 7 تا 8 ساعت خواب پيوسته داشته باشيد.
• در روزهاي تعطيل بيش از حد معمول نخوابيد – از خوردن و آشاميدن غذاهاي محرك مانند چاي ، قهوه و … در عصر و شب خودداري كنيد.
• شام را4 – 3 ساعت قبل از خواب مصرف كنيد – سعي كنيد كافئين را از رژيم غذاييتان حذف كنيد.
• تلاش كنيد به طور منظم در صبح و عصر ورزش كنيد . دقت كنيد ورزش قبل از خواب محرك بيداري است.
• قبل از اينكه به رختخواب برويد بدن و عضلاتتان را شل و ارام سازيد – قبل از خواب دوش بگيريد.
• قبل از خواب كمتر تلويزيون تماشا كنيد.
• چراغها، تلويزيون و رايانه را قبل از خواب خاموش كنيد.
• قبل از خواب مطالعه كنيد.

منبع: راهنماي كامل خودمراقبتي در بيماران همودياليزي بر اساس سبك زندگي سالم